Chứng khoán phái sinh là một loại hàng hóa đặc biệt tương tự như cổ phiếu và trái phiếu và được tiến hành giao dịch trên thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, tại nước ta, loại chứng khoán đang phổ biến rộng rãi nhất hiện nay vẫn là cổ phiếu. Hãy cùng Trạng Quỳnh tìm hiểu chi tiết hơn về chứng khoán phái sinh để biết được những tiềm năng phát triển của nó trong tương lai và trở thành một trong những người dẫn đầu thành công.
Mục lục nội dung
Hiểu về chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh có giống cổ phiếu hay trái phiếu không?
Tại Khoản 9 Điều 3 của Luật chứng khoán 2019 có ghi rõ thuật ngữ chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính được thể hiện dưới dạng hợp đồng. Theo đó, giá trị của những hợp đồng này sẽ phụ thuộc vào giá trị của một tài sản cơ sở khác (lãi suất, chỉ số hay tài sản). Nói cách khác, chính bản thân của chứng khoán phái sinh sẽ không có giá trị nội tại như cổ phiếu hay trái phiếu, nó chỉ đơn giản là một trong những dạng hợp đồng quyền chọn, hợp đồng kỳ hạn hay hợp đồng tương lai.
Để có được chứng khoán phái sinh phải có một tài sản cơ sở khác để làm tiền đề và giá trị của chứng khoán phái sinh của được định dựa trên giá trị của tài sản gốc này. Và thông qua đó, những đối tượng tham gia sẽ xác nhận quyền lợi cũng như nghĩa vụ đối với bên còn lại về việc thanh toán hay chuyển giao số lượng tài sản nhất định theo một mức giá đã được xác định trước tại một thời điểm hay khoảng thời gian đã được xác định rõ trong tương lai.
Những đặc điểm chung của sản phẩm chứng khoán phái sinh
Sản phẩm phái sinh không có giá trị nội tại
Đối với chứng khoán là cổ phiếu, nhà đầu tư có thể dựa vào phương pháp giá trị để xác định giá trị thực của nó so với giá bán trên thị trường. Nhưng đối với những sản phẩm phái sinh, bản thân nó không có giá trị thực sự mà cần được đánh giá dựa trên mối quan hệ giữa nó với một tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở ở đây có thể là một đơn vị hoặc là tổng hợp của nhiều loại khác nhau.
Sản phẩm phái sinh không xác nhận quyền sở hữu
Nhà đầu tư nên biết rằng những sản phẩm phái sinh sẽ dùng để làm căn cứ cho sự cam kết về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia. Nhưng điều này không đồng nghĩa với việc nó cũng là hợp đồng dùng để chỉ ra ai là người sở hữu thực sự đối với tài sản.
Nói cách khác, khi một người tiến hàng ký hợp đồng phái sinh với một người khác, họ vẫn là chủ sở hữu của tài sản gốc. Quyền sở hữu chỉ thực sự được chuyển giao khi hợp đồng phái sinh được thực hiện vào thời điểm xác định trong tương lai mà cả hai đã thỏa thuận với nhau. Trong khi đó, nếu dùng tiền để mua chứng khoán là cổ phiếu, ngay lập tức quyền sở hữu đã được chuyển giao vào thời điểm đó.
Đầu tư sản phẩm phái sinh là đầu tư vào sự biến động
Theo diễn giải của những chuyên gia, công cụ phái sinh có đặc điểm nổi bật ở chỗ chính bản thân nó luôn gắn liền với đòn bẩy tài chính. Nói cho dễ hiểu, khi đầu tư vào loại chứng khoán này, điều chính yếu mà nhà đầu tư kỳ vọng chính là sự biến động của giá trị tài sản cơ bản chứ không phải bản thân tài sản sản đó.
Do đó, tuy nguồn vốn được sử dụng để chi cho những giao dịch đầu tư hợp đồng phái sinh thường không lớn, thậm chí còn thấp hơn nhiều lần so với việc đầu tư vào giá trị tài sản gốc. Nhưng đổi lại đó, vì bản chất gắn liền với đòn bẩy tài chính nên sản phẩm thường tiềm ẩn rủi ro cao nếu các diễn biến của tương lai không đi đúng theo dự báo của nhà đầu tư.
4 loại chứng khoán phái sinh phổ thông
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai được hiểu là loại hợp đồng được hai bên hoặc nhiều bên cùng thống nhất với nhau về việc mua hoặc bán một tài sản nào đó tại một thời điểm nhất định trong tương lai với một mức giá đã được định trước tại thời điểm hiện tại. Hoặc thống nhất việc chấp nhận thanh toán khoản tiền chênh lệch giữa giá trị hiện tại của tài sản cơ sở với giá trị tương lai của nó tại một thời điểm xác định trước.
Tài sản cơ sở được nhắc đến ở đây có thể là chỉ số, hàng hóa, hay các loại cổ phiếu, tiền tệ,… Có thể nói, hợp đồng tương lai là loại hợp đồng được tiêu chuẩn hóa cao để giao dịch trên những sàn giao dịch kỳ hạn. Đa phần nhà đầu tư sẽ sử dụng loại hợp đồng này như công cụ phòng ngừa rủi ro hoặc để đầu cơ cho một tài sản cơ sở. Và những bên tham gia bắt buộc phải có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng này.
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là sản phẩm phái sinh được hai bên hay nhiều bên ký kết nhằm xác nhận cam kết mua bán một số lượng tài sản cơ sở được xác định trước với mức giá xác định trước tại một thời điểm được xác định trong tương lai. Vậy hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai là một?
Điểm khác biệt cơ bản nhất của hợp đồng kỳ hạn so với hợp đồng tương lai nằm ở chỗ hợp đồng kỳ hạn chỉ được giao dịch bằng hình thức qua quầy chứ không phải sản giao dịch. Chính vì thế, cả người mua và người bán có thể thỏa thuận với nhau để tùy chỉnh các điều khoản liên quan, quy mô của hợp đồng cũng như quy trình thanh toán. Nói cách khác, tính cá nhân của hợp đồng kỳ hạn sẽ cao hơn so với hợp đồng tương lai.
>>Tìm hiểu ngay Gói vip hỗ trợ đầu tư của Trạng Quỳnh
Hợp đồng quyền chọn
Có thể nói, hợp đồng quyền chọn cũng được định nghĩa tương tự như hợp đồng tương lai khi các bên tham gia cùng ký với nhau thỏa thuận mua bán tài sản tại một thời điểm xác định trong tương lai với mức giá đã được định trước ở hiện tại. Tuy nhiên, điểm khác biệt ở đây nằm ở chỗ, người mua hợp đồng quyền chọn được ưu tiên hơn khi họ có thể thực hiện mua bán hoặc không làm điều đó khi đã đến hạn thực hiện hợp đồng. Nói cách khác họ có quyền thực hiện hợp đồng chứ không phải có nghĩa vụ để phải tiến hành nó.
Nếu giá thị trường diễn biến theo chiều hướng tốt, họ sẽ thực hiện để đạt được mức lợi nhuận cao nhất. Nếu những gì họ mong đợi không xảy ra, họ có quyền bỏ qua quyền thực hiện để giảm thiểu tối đa rủi ro có thể gặp phải. Nói như vậy, hợp đồng quyền chọn giống như cách nhà đầu tư sử dụng “áo giáp” để bảo vệ bản thân khi chiến đấu trên thị trường. Cũng có thể hiểu đây là cách đầu cơ một tài sản cơ sở mà vẫn đảm bảo được an toàn cho nguồn vốn.
Hợp đồng hoán đổi
Hợp đồng hoán đổi không giống với những loại hợp đồng khác trong phân loại sản phẩm phái sinh. Nó được dùng chủ yếu để trao đổi hai dòng tiền với nhau vào một thời điểm cụ thể được xác định trong tương lai. Và hai dòng tiền được tiến hành hoán đổi sẽ phụ thuộc vào loại hoán đổi.
Để cho dễ hiểu, bạn có thể liên tưởng đến việc hai đối tượng tham gia ký kết hợp đồng hoán đổi sẽ thay thế từ những khoản thanh toán lãi suất cố định của một loại trái phiếu sang lãi suất có khả năng điều chỉnh. Có thể nói, so với hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn hay hợp đồng tương lai, đa phần những giao dịch liên quan đến chứng khoán phái sinh đều tập trung chủ yếu vào hợp đồng hoán đổi. Nó được sử dụng như một công cụ hữu hiệu khi tiến hành giao dịch những điều khoản cho vay.
Đọc thêm: Khám phá bí mật về chiến thuật chơi chứng khoán
Có nên đầu tư chứng khoán phái sinh?
Nhiều nhà đầu tư cho rằng nếu biết cách ứng dụng thích hợp, các sản phẩm phái sinh sẽ chính là công cụ tuyệt vời để đảm bảo về lợi nhuận của danh mục đầu tư và giảm thiểu các rủi ro gặp phải. Bên cạnh đó, chính các sản phẩm phái sinh cũng mang đến tính đòn bẩy cao và hỗ trợ tích cực trong việc đầu cơ để tìm kiếm lợi nhuận hấp dẫn.
Có thể nói, đối với danh mục đầu tư, việc sử dụng thêm công cụ phái sinh sẽ làm giảm đáng kể rủi ro khi thị trường biến động, nó chính là giải pháp chốt giá cho tương lai, giải pháp ngăn ngừa biến động và những thay đổi mang tính bất lợi. Vậy nói tóm lại có nên đầu tư chứng khoán phái sinh hay không? Hãy điểm qua những ưu và nhược điểm của sản phẩm phái sinh để tự tìm ra cho chính mình câu trả lời. Cụ thể:
Lợi ích chứng khoán phái sinh mang đến
Ngăn ngừa rủi ro do giá biến động
Công cụ phái sinh vừa giúp hạn chế vừa là vũ khí để bảo vệ người chơi trước những nguy cơ rủi ro. Đúng vậy, nếu thông qua các phân tích vừa thực hiện, nhà đầu tư cho rằng xu hướng giá của một loại tài sản cơ sở A sẽ tăng mạnh trong tương lai.
Ngay lập tức họ sẽ ký ngay một hợp đồng quyền chọn mua hoặc hợp đồng tương lai để xác lập việc mua ngay tài sản đó với mức giá hiện tại. Ngược lại, khi nhà đầu tư dự đoán tài sản mà mình đang nắm giữ có thể sẽ giảm giá nhanh chóng trong thời gian tới, họ có thể sẽ tự trấn an bản thân bằng một hợp đồng phái sinh để tăng khả năng bảo vệ tài sản, làm giảm tối đa ảnh hưởng từ biến động của giá cả.
Đọc thêm: Sự thật khó tin về cách chơi chứng khoán của nhà đầu tư F0
Tính thanh khoản cao
Ưu điểm khác của sản phẩm phái sinh ngoài khả năng giao dịch linh hoạt như chốt lãi ngay trong ngày, bán khống,…chính là tính thanh khoản cao. Đúng vậy, dù ra đời sau chứng khoán cơ sở nhưng chứng khoán phái sinh được ưa thích hơn hẳn bởi dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt.
Nguyên nhân chính vì loại hàng hóa này được niêm yết và tiến hành giao dịch tập trung tại những sàn chứng khoán, nơi mà người mua và người bán trực tiếp tiến hành giao dịch với nhau. Ngoài ra, nguyên nhân khác góp phần làm cho công cụ phái sinh trở nên hấp dẫn chính là sự công khai minh bạch trong giao dịch.
Không bị giới hạn về số lượng
Chứng khoán phái sinh có ưu điểm không bị giới hạn về số lượng khi được tiến hành giao dịch trên thị trường. Nguyên nhân chính vì bản thân chứng khoán phái sinh không mang giá trị nội tại như cổ phiếu thay vào đó chỉ được hình thành dựa trên giá trị của tài sản cơ sở.
Nói cách khác, nhu cầu của nhà đầu tư lúc này chính là yếu tố quyết định cho số lượng chứng khoán phái sinh được tung ra thị trường. Nhưng nhìn chung, chứng khoán phái sinh sẽ bị giới hạn về vị thế của mỗi tài khoản, giới hạn của nhà đầu tư tổ chức hay nhà đầu tư chuyên nghiệp thường cao hơn so với nhà đầu tư cá nhân.
Đọc thêm: Nếu bạn biết cách đọc báo cáo tài chính theo phương pháp này sớm thì tốt hơn
Bán ngay khi không có tài sản đảm bảo
Bên cạnh đó, lợi thế khác khi chơi chứng khoán phái sinh nằm ở việc người chơi được phép bán chứng khoán phái sinh ngay cả khi họ không có tài sản cơ sở để đảm bảo cho các hợp đồng đó. Điều này không được cho là phạm luật hay lừa đảo miễn sao đáp ứng được nhu cầu của cả hai. Ngoài ra, nhà đầu tư còn rất ưa thích công cụ phái sinh bởi nó có tính chất hai chiều, vừa cho phép người chơi kiếm được lãi khi thị trường đi lên lẫn đi xuống.
Hạn chế khi sử dụng chứng khoán phái sinh
Cho dù có khá nhiều ưu điểm so với chứng khoán cơ bản nhưng nhà đầu tư vẫn nên lưu ý rằng bản thân công cụ phái sinh vẫn có những nhược điểm riêng của nó. Đúng vậy, một khi những dự đoán của nhà đầu tư không đúng với xu hướng tương lai, việc đầu cơ thông qua công cụ phái sinh sẽ không mang đến lợi ích, thậm chí còn dẫn đến thua lỗ nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, rất nhiều nhà đầu tư sản phẩm phái sinh là hợp đồng tương lai thường gặp phải tình trạng bị đóng vị thế bất chợt do số tiền ký quỹ bị trừ hàng ngày xuống thấp hơn mức duy trì mà không được bổ sung kịp lúc. Nói cách khác, muốn sử dụng sản phẩm phái sinh, điều đầu tiên cần chuẩn bị chính là tiềm lực về tài chính. Khi yêu cầu này không được thỏa mãn, nguy cơ thua lỗ sẽ rất dễ xảy ra.
Đọc thêm: Nên ủy thác đầu tư chứng khoán không?
Làm thế nào để chơi chứng khoán phái sinh?
Mở tài khoản
Mở tài khoản là điều cơ bản đầu tiên cần thực hiện trước khi tham gia đầu tư trên thị trường. Việc đầu tư công cụ phái sinh thường phức tạp hơn đầu tư cổ phiếu trên sàn giao dịch chứng khoán. Bởi người chơi cần chuẩn bị một tài sản chứng khoán cơ sở trước đó thì việc mở tài khoản phái sinh mới được cho là hợp lệ.
Nộp tiền ký quỹ
Sau khi hoàn tất bước mở tài khoản, người chơi cần tiếp tục nộp vào một khoảng tiền được gọi là tiền ký quỹ ban đầu để kích hoạt tài khoản. Có thể hiểu đây là số tiền dùng để xác minh tài khoản, xác nhận việc những giao dịch sau đó của nhà đầu tư sẽ được chấp nhận. Đa phần trên các thị trường hiện nay, khoản tiền ký quỹ thường là 20%.
Tiến hành giao dịch
Khi khoản tiền ký quỹ được thông báo thành công và tài khoản được kích hoạt cũng là lúc nhà đầu tư có thể tiến hành đặt lệnh mua bán công cụ phái sinh.
Đọc thêm: Sự thật tồi tệ về 10 sai lầm khi chơi chứng khoán
Thanh toán bù trừ
Hàng ngày, dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai mà người chơi cần tiến hành việc thanh toán lãi lỗ. Vào thời điểm đáo hạn hợp đồng, lãi lỗ sẽ được chốt theo giá đóng cửa của chính ngày đáo hạn đó. Khi số dư ký quỹ của bạn nằm ở mức báo động, sẽ có nhân viên ký quỹ gọi nhắc bổ sung.
Và bạn cần nhanh chóng tiến hành điều đó, ngược lại, nếu giá trị trong tài khoản quá thừa so với mức yêu cầu ký quỹ bạn được phép rút về tài khoản. Tính đến hiện tại, chứng khoán phái sinh vẫn không phổ biến tại thị trường trong nước, sản phẩm hiếm hoi hay duy nhất được tiến hành chính là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30.
Kết luận
Nói chung, sau khi tìm hiểu có thể thấy rằng chứng khoán phái sinh là sản phẩm tài chính tương tự cổ phiếu, trái phiếu và người chơi cần có sự trang bị kiến thức đủ nhiều để có thể tự tin khi ứng dụng. Có thể thấy, so với chứng khoán cơ sở, chứng khoán phái sinh có nhiều ưu điểm vượt trội hơn hẳn như: thị trường giao dịch rộng hơn, không bị giới hạn về số lượng phát hành, có thể bán khống mà không bị cấm hay số tiền cần thiết cho giao dịch không cần quá lớn như khi đầu tư chứng khoán cơ sở. Sử dụng đúng cách đây sẽ chính là công cụ hiệu quả để giảm thiểu biến động thị trường và rủi ro khi đầu tư.
>>Tham khảo ngay Dịch vụ Quản lý hộ tài khoản chứng khoán của Trạng Quỳnh
Tham gia nhóm Zalo đầu tư